Không chỉ hiểu luật, mà phải biết sống với nghề

Không chỉ tư vấn pháp luật, chương trình “Giao lưu nghề nghiệp và tư vấn pháp luật” trong khuôn khổ Job Link 2025 do Báo Người Lao Động tổ chức 2025 chiều 9-11 tại Nhà Văn hóa Thanh niên TP HCM đã mang đến một buổi “truyền nghề” thực thụ từ các luật sư giàu kinh nghiệm, giúp người trẻ hiểu luật để tự bảo vệ mình và vững vàng hơn khi bước vào nghề.

Khách mời chương trình gồm luật sư Trương Văn Tuấn – Trưởng Văn phòng Luật sư Trạng Sài Gòn, luật sư Hoàng Anh Sơn và luật sư Đỗ Minh Hạ – Văn phòng Luật sư Hoàng Anh Sơn, thuộc Đoàn Luật sư TP HCM. Với nhiều năm kinh nghiệm trong lĩnh vực tư vấn pháp luật lao động, các chuyên gia mang đến góc nhìn xác đáng về cách bảo vệ quyền lợi, ứng xử với doanh nghiệp và kỹ năng cần thiết để phát triển nghề nghiệp bền vững.

Hiểu luật thôi chưa đủ

Ngay khi gia nhập thị trường, một lượng lớn lao động trẻ thường mất phương hướng do thiếu kiến thức pháp lý. Chính sự thiếu hiểu biết này tạo ra khoảng trống lớn, khiến họ dễ rơi vào thế bị động khi xảy ra tranh chấp hoặc thiệt thòi về quyền lợi.

Luật sư Đỗ Minh Hạ nhấn mạnh sự cần thiết của việc đầu tư thời gian nghiên cứu hợp đồng trước khi đặt bút ký. Người lao động cần nắm rõ các chế độ cơ bản như lương, thời gian làm việc, bảo hiểm, thử việc, và đặc biệt là văn hóa nội bộ doanh nghiệp. Ông khẳng định: “Hiểu rõ quyền lợi và nghĩa vụ ngay từ đầu sẽ giúp các bạn tránh rơi vào thế bị động, giảm thiểu rủi ro khi có tranh chấp.”

Các luật sư cũng cảnh báo về những chiêu trò “lách luật” phổ biến hiện nay, như ký hợp đồng ngắn hạn, hợp đồng dịch vụ thay vì hợp đồng lao động chính thức, hoặc tách lương thưởng ra khỏi bảng lương để giảm chi phí bảo hiểm cho doanh nghiệp. Ở góc nhìn khác, luật sư Trương Văn Tuấn chỉ ra rào cản tâm lý lớn nhất: nỗi lo “sợ mất việc” khiến nhiều bạn trẻ ngại hỏi rõ quyền lợi ngay từ đầu, dễ bị chèn ép và bỏ lỡ cơ hội phát triển. Theo ông Tuấn, hiểu luật thôi chưa đủ. Quan trọng là biết khi nào nên thương lượng và cách đặt vấn đề khéo léo để vừa bảo vệ quyền lợi, vừa giữ được mối quan hệ hài hòa với doanh nghiệp.” Sự khéo léo trong đối thoại và kiên định về mặt pháp lý chính là nghệ thuật sống còn trong môi trường lao động hiện đại.

Về vấn đề nợ bảo hiểm thất nghiệp, luật sư Hoàng Anh Sơn làm rõ: “Theo quy định của pháp luật lao động và bảo hiểm xã hội, nếu doanh nghiệp có lỗi không đóng hoặc chậm đóng bảo hiểm, khiến người lao động không được hưởng trợ cấp thất nghiệp, doanh nghiệp phải có trách nhiệm bồi thường một khoản tiền tương đương. Trong trường hợp này, người lao động có quyền thương lượng trực tiếp hoặc khiếu nại đến cơ quan bảo hiểm xã hội để bảo vệ quyền lợi chính đáng của mình.

Đưa ra nhận định sâu sắc về mối liên hệ giữa bảo hiểm và mức lương tối thiểu, luật sư Đỗ Minh Hạ cho biết việc bảo vệ quyền lợi thông qua các chế độ bảo hiểm chỉ thực sự hiệu quả khi mức lương cơ bản của người lao động đủ để đảm bảo cuộc sống. Tại các đô thị lớn như TP HCM, mức lương tối thiểu hiện nay vẫn chưa đáp ứng đầy đủ nhu cầu sinh hoạt cơ bản. Do đó, việc điều chỉnh mức lương vùng tương xứng với sức lao động là cần thiết để đảm bảo đời sống và giúp các chế độ bảo hiểm phát huy đúng vai trò bảo vệ quyền lợi.Bộ ba hành trang vững vàng để bước vào thị trường lao động.

Chuẩn bị tâm thế bước vào thị trường lao động

Các luật sư đồng thuận rằng chỉ nắm vững luật pháp chưa đủ. Bên cạnh kiến thức pháp luật, sinh viên cần trang bị bộ ba hành trang: kiến thức pháp luật, kỹ năng mềm và tâm thế vững vàng. Đây là những công cụ sống còn giúp người lao động xử lý tình huống, bảo vệ quyền lợi và phát triển nghề nghiệp bền vững.

Luật sư Trương Văn Tuấn nhấn mạnh: “Đấu tranh để bảo vệ quyền lợi mà không mất việc là một nghệ thuật. Người lao động mới thường rơi vào thế yếu, nhưng nếu biết khéo léo thương lượng, chọn thời điểm phù hợp và hiểu rõ hợp đồng, bạn vừa bảo vệ được quyền lợi, vừa tạo dựng mối quan hệ bền vững với doanh nghiệp.”Kỹ năng mềm – bao gồm giao tiếp, thuyết phục và thương lượng – không chỉ giúp trình bày quan điểm mà còn duy trì quan hệ hài hòa, tránh xung đột và tạo điều kiện thăng tiến. Tâm thế vững vàng cũng đóng vai trò then chốt. Trong khi đó, luật sư Đỗ Minh Hạ lưu ý rằng người lao động cần chuẩn bị tâm lý chủ động, tự tin, có chiến lược khi đối mặt với các tình huống thử thách, từ hợp đồng thử việc đến tranh chấp lương, bảo hiểm. Ngoài ra, hiểu văn hóa, cơ cấu và cách vận hành của doanh nghiệp giúp người lao động nhận biết tình huống rủi ro và lựa chọn cách ứng xử phù hợp, vừa bảo vệ quyền lợi, vừa duy trì hình ảnh chuyên nghiệp. Như vậy, bộ ba này là công cụ sống còn, giúp người trẻ không chỉ tránh thiệt thòi mà còn tạo nền tảng phát triển nghề nghiệp lâu dài.

Xác định giá trị bản thân

Mức lương khi mới ra trường luôn là những băn khoăn của sinh viên và người lao động trẻ. Thực tập không lương, hợp đồng thử việc ngắn hạn hay những điều khoản chưa rõ ràng khiến nhiều bạn bối rối, không biết bắt đầu từ đâu.

Bạn Phạm Ngọc Trinh, sinh viên năm 3 Trường ĐH Luật TP HCM, chia sẻ: “Liệu sinh viên mới ra trường, chưa có kinh nghiệm, có thể thương lượng lương đúng năng lực không?”. Luật sư Trương Văn Tuấn nhấn mạnh, xác định giá trị bản thân là bước đầu tiên và quan trọng nhất trong thương lượng lương. “Trước khi đưa ra con số, hãy tự hỏi: ‘Mình đã đóng góp gì cho doanh nghiệp để xứng đáng với mức lương này?’. Ông cho rằng đây không chỉ là câu hỏi về tài chính mà còn là bài học về cách nhìn nhận năng lực và đánh giá giá trị bản thân trong môi trường nghề nghiệp. Thời điểm thương lượng cũng quyết định kết quả. Khi mới bước chân vào công ty, mối quan hệ giữa người lao động và doanh nghiệp thường một chiều: doanh nghiệp nhận bạn vào để đào tạo và giúp tích lũy kinh nghiệm. "Nếu quá vội vàng đòi hỏi quyền lợi, người trẻ dễ tạo xung đột và bỏ lỡ cơ hội học hỏi. Ngược lại, kiên nhẫn, lựa chọn thời điểm phù hợp và trình bày khéo léo sẽ vừa bảo vệ quyền lợi, vừa xây dựng nền tảng bền vững cho sự nghiệp sau này" - ông Tuấn đưa ra lời khuyên.

Luật sư Đỗ Minh Hạ góp ý: Giai đoạn trước khi ký hợp đồng chính thức là thời điểm “vàng” để chuẩn bị mọi thứ. Khi kiến tập hay thực tập, sinh viên chưa phải nhân viên chính thức, hợp đồng lao động chưa áp dụng, nhưng đây là lúc quan sát doanh nghiệp vận hành, đánh giá năng lực và đóng góp thực tế. Chuẩn bị kỹ lưỡng từ giai đoạn này giúp người trẻ tự tin thương lượng lương, nắm rõ quyền lợi và thiết lập mối quan hệ làm việc chuyên nghiệp ngay từ đầu.

Theo lời khuyên từ các luật sư người lao động trẻ cần chuẩn bị hành trang thật chu đáo để chinh phục nhà tuyển dụng. Ngày nay, cơ hội tiếp cận doanh nghiệp chưa bao giờ dễ dàng hơn nhờ mạng xã hội và các kênh thông tin trực tuyến. Nhưng cơ hội chỉ thực sự mở ra với những ai biết chắt chiu, học hỏi và làm việc nghiêm túc. Chủ động và tâm thế vững vàng ngay từ đầu chính là “chìa khóa” để bước vào nghề nghiệp, sẵn sàng đối mặt thử thách và trưởng thành từng bước.